Гісторыя

Левы бераг Сожа, насупраць Гомеля, тэрыторыя, дзе цяпер размяшчаецца Навабеліца, у самым пачатку 18 стагоддзя быў пустынным, бязлюдным, аднак гэта не азначае, што ён быў такім заўсёды.

Археалагічныя крыніцы сведчаць аб тым, што людзі сяліліся на гэтай тэрыторыі з самых старажытных часоў. Так, у раёне Якубоўкі адкрыта 7 паселішчаў эпохі неаліту і бронзавага веку.

Сустракаюцца і адзінкавыя знаходкі. Яшчэ ў 1910 году Е.Р.Раманаў на паўднёвай ўскраіне Гомеля выявіў сляды бескурганных магільніка з спаленнем, на якім выяўлены абломкі посуду і кальцэніраванные косткі. На тэрыторыі Навабеліцы выяўлены таксама рэшткі паселішчаў перыяду Кіеўскай Русі і паслямангольскага часу. У самой вёсцы Якубоўка знаходзіліся курганы.

Сляды старажытных паселішчаў захаваліся і ў тапаніміцы. Радзімічы ў канцы 8-9 стагоддзях перанялі старажытныя назвы ў Гомельскім Пасожжы і перадалі сваім паслядоўнікам (Сеўрукам, Пошчакам, Шапоржам, Харышчам і інш.). Возера Шапораж з'яўлялася месцам рыбнай здабычы, яно размяшчалася ў маляўнічай мясцовасці, якая павінна была прыцягваць людзей, таму нядзіўна, што з гэтай тэрыторыяй звязаныя сапраўдныя рэлікты - геаграфічныя назвы, якія ўводзяць даследчыка ў глыбокую старажытнасць.

60 гады 18 стагоддзя для берагоў возера Шапораж і Шчакатоўскі лес сталі пачаткам новага этапу гісторыі. Сюды прыйшлі людзі. Гэта былі перасяленцы з рускіх абласцей, рускія стараверы, якія відавочна, атрымаўшы дазвол у гомельскага старасты Чартарыйскага, заснавалі тут, на ўскраіне Шчакатоўскага лесу, сваё паселішча. У 1760 году яны заснавалі стараверчаскі Пахом’еў скіт (які размяшчаўся паблізу цяперашняй САШ №2 па вуліцы Ільіча). Прыкладна ў 1760 годзе, а можа быць, і некалькі раней ці пазней, недалёка ад Пахом’ева скіта ўзнікла Шчакатоўская дача, якая прадстаўляла сабой два дзесяткі стараверскіх двароў.

Па сведчанні Вінаградава Л.А., Шчакатоўская дача размяшчалася на ўскрайку казённага лесу ў 3-х вёрстах ад Гомеля і за адну вярсту ад левага берага р. Сож. Такім чынам, каардынатам Шчакатоўскай дачы адпавядаюць сучасныя вуліцы Берагавой і Севастопальскай.

У 1772 годзе адбыўся першы падзел Рэчы Паспалітай. Манархі Аўстрыі, Прусіі і Расіі, скарыстаўшыся слабасцю Рэчы Паспалітай, падзялілі дзяржаву паміж сабой. Усходняя Беларусь, у тым ліку і Гомель, увайшлі ў склад Расійскай імперыі.

У 1775г. Кацярына Другая за найвялікшую перамогу, уславіўшы рускую зброю падарыла гарадок Гомель генерал-фельдмаршалу П.А.Румянцаву-Задунайскаму. Гэта быў значны падарунак. Наведаўшы свае ўладанні, Пётр Аляксандравіч знайшоў іх вельмі прывабнымі. Спадабаўся яму невялікі ўтульны гарадок, жыхары якога займаліся рамяством і гандлем. Спадабаўся высокі бераг ракі Сож, дзе размяшчаўся драўляны замак князя Чартарыйскага - Канцлера Вялікага княства Літоўскага, апошняга гомельскага старасты часоў Рэчы Паспалітай.

Адзінае, што не задавальняла П.А.Румянцева, было тое, што з 22 ліпеня 1773 г. Гомель быў цэнтрам павета. Тут размяшчаліся суд, праўленне, камісар. П.А.Румянцев звярнуўся ў Сенат з просьбай аб перанясенні цэнтра ў іншае месца. Па распараджэнні ўрада (а фактычна імператрыцы Кацярыны Другой) пытанне было вырашана станоўча. П.А.Румянцеву дазволілі пераўтварыць Гомель у прыватнаўласніцкае мястэчка, аднак, пры ўмове, што ён пабудуе пры ўдзеле дзяржавы побач з Гомелем новы павятовы цэнтр. Па даручэнні обер-пракурора князя Вяземскага магілёўскі губернатар Пасек знайшоў для новага цэнтра месца ў 3 вярстах ад Гомеля на левым беразе Сожа.

Што было на гэтым месцы раней, меркаванні даследчыкаў некалькі разыходзяцца. Л.Вінаграў, аўтар кнігі «Гомель», лічыць, што ў нізіннай мясцовасці на левым беразе Сожа, паміж пяскоў і балот існавала дзясяткі два стараверскіх двароў, а месца гэтае называлася Шчакатоўскай дачай. Аўтары кнігі «Расія. Поўнае геаграфічнае апісанне нашай Айчыны - том 9. Верхняе Падняпроўе і Беларусь» (С-ПтБ, 19005) лічаць, што новы павятовы цэнтр вырашана было будаваць на ўскраіне лесу, які называўся Каранёўскай дачай, і дзе стаялі два памешчыцкіх дома.

На думку гомельскага гісторыка А.Рогалева, другое меркаванне больш верагодна. Па-першае, слова дача нельга разумець у сучасным яго значэнні. Каранёўская дача - гэта зусім не месца летняга адпачынку, а казённы ўчастак зямлі пад лесам, які даваўся (слова дача адбываецца менавіта ад слова даваць, даць) выхадцам з пэўнага населенага пункта. Гэтыя выхадцы, перасяленцы - памешчыкі, прычым, таксама не ў найбольш вядомым значэнні слова. 

Гэтыя «памешчыкі» - работнікі, якія валодаюць пэўным казённым участкам зямлі, працуюць на ім. Адсюль - два памешчыцкіх дома, своеасаблівы правобраз будучай хутарскай гаспадаркі. Два «памешчыка» ў Каранёўскай дачы адбываліся з суседняй вёскі Каранёўка.

Па-другое, ні сам Румянцаў, ні тым больш ўрад, ніколі не будавалі б новы горад на месцы стараверчаскай слабады з яе даволі замкнёным светам. Па-відаць, так званая дача ўяўляла сабой як раз такую ​​слабаду, дзе жыло некалькі дзясяткаў старавераў, якія таксама карысталіся казённымі ўчасткамі зямлі і не належалі нікому, былі свабоднымі. Таму іх Шчакатоўская слабада і стала называцца зноў дачай.

Новы павятовы горад сталі будаваць ў 1777 годзе.

Граф Румянцаў не мог цярпець адміністрацыю ў Гомелі, пакуль пабудуюць новы павятовы цэнтр. Адміністрацыя вымушана была пераехаць у Беліцу. Старая Беліца стала «старай» тады, калі афіцыйна была прызнана Беліца Новая.

Аднак выбар Беліцы (Старай) для знаходжання павятовай адміністрацыі апынуўся не зусім удалым, так як населены пункт знаходзіўся ўдалечыні ад водных камунікацый па Сожы і Дняпру. Новы павятовы цэнтр будавалі на працягу 9 гадоў - з 1777 па 1786 год. Калі паўстала пытанне аб назве горада, то вырашылі выканаць традыцыю: разам з пераездам адміністрацыі з прыўзоўскай Беліцы «пераехала» і назва часовага адміністрацыйнага цэнтра. Але для адрозненні двух Беліца ў адным павеце ізноў пабудаваны «горад» сталі называць Новай Беліцы, а ранейшы цэнтр - Старая Беліца. Да гэтага дня назвы захаваліся.

Сюды пры новым падзеле губерні на паветы ў 1777г. пераведзены праўленне павятовага камісара павятовы суд, а Гомель пакінуты прыватнаўласніцкім мястэчкам. У 1770-я гады горад складаўся з адной вуліцы. У 1777 годзе тут пражывала 418 чалавек. Так як жыхароў у Навабеліцы налічвалася вельмі мала, і з іх нельга было скласці гарадскога насельніцтва, то па найвысокаму загаду была набыта суседняя вёсачка Сеўрукі з 125 душами мужчынскага полу. Шмат яўрэяў лінулася сюды, ледзь разнеслася вестка аб заснаванні новага горада (па Вінаградаву Л.А.). Разам з Сеўрукамі, па ўсёй бачнасці, былі выкуплены яшчэ два паселішчы пад аднолькавымі назвамі Хутар. Адзін з хутароў, магчыма, меў паралельную назву - Масцішча.

Нягледзячы на ​​аб'ектыўныя цяжкасці, станаўленне горада ажыццяўлялася няўхільна. Яшчэ да пераезду сюды павятовай адміністрацыі, у 1781 годзе, 16 жніўня, заснаваны герб Новай Беліцы. Герб уяўляў сабой шчыт французскай формы: прамавугольнік, падстава якога 8/9 вышыні выступае ў сярэдзіне ніжняй частцы лязом і мае закруглённыя ніжнія куты. Шчыт падзелены на дзве часткі. У ніжняй - «якая ляжыць спакойна рысь, у блакітным полі, бо такіх звяроў у наваколлях гэтага горада вельмі шмат».

У верхняй - якая ўзнікае постаць (верхняя палова) двухгаловага арла ў жоўтым полі - частка герба г. Магілёва, які ў сваю чаргу атрымаў гэты знак таго, што Магілёўскае намесніцтва далучана да Расійскай імперыі. Сітуацыя з гомельскай геральдзікай унікальная тым, што Навабеліцкі раён мае гістарычна абгрунтаванае права карыстацца сваім гербам, які з'яўляецца папярэднікам герба Гомеля.

У 1786 г. у новы павятовы горад пераехала адміністрацыя, а у 1720 годзе ён атрымаў новы план забудовы. Згодна з планамі забудовы новы горад павінен быў быць пабудаваны ў духе архітэктурных ідэй класіцызму.

Так па плане 1778г. горад павінен быў уяўляць сабой велізарны прамавугольнік 600 на 1000 метраў з 52 аднолькавымі кварталамі, абнесенымі земляным валам.
На плошчы ў цэнтры планавалася будаўніцтва павятовага праўлення, гасцінага двара, праваслаўнага і каталіцкага храмаў. Дзве меншыя па памеры плошчы 100 на 200 метраў прызначаліся для будаўніцтва гандлёвых радоў з хлебным і мясным крамай. План адрозніваўся строгай сіметрыяй, усе вуліцы павінны быць аднолькавай шырыні - 20м. Наступны план, складзены ў 1783 - 1785г.г. амаль цалкам паўтарае план 1778г. з той толькі розніцай, што дадаткова побач з горадам планавалася будаўніцтва цэйхгауза - ваеннага склада.

План забудовы Новай Беліцы захаваў архітэктурныя ідэі класіцызму, цэнтр, аднак перамясціўся да набярэжнай, дзе павінен быў размясціцца гасціны двор. З поўначы і поўдня ад яго былі сфармаваныя дзве плошчы. З усходу да асноўнай тэрыторыі горада прылягаў форштат, з паўднёвага захаду - кварталы купецкіх складоў. Першымі вуліцамі горада сталі Берагавая, працягнулася ўздоўж возера Шапор і Севастопальская, у дарэвалюцыйным назве - Старая, што захавалі памяць пра яе раннім узнікненні. У далейшым паралельна гэтых вуліцах сфармавалася Шасэйная (Ільіча), Пакроўская (Дзімітрава), Каранёўская (Урыцкага).
Усе яны перасякалісь вуліцамі Папярэчнымі, якія мелі парадкавыя нумары ад першай да дзясятай. У цяперашні час 2-я Папярэчная вуліца носіць назву Рэспубліканскай 3-я - ім. 11 ліпеня, 4-я - Міжнароднай, 5-я - Рэпіна, 6-я - Герцэна, 7-я - Мечнікава, 8-я - Радзішчава, 9-я - Склязнёва, 10-я - Сцяпана Разіна. Была і 11-я Папярэчная вуліца (цяперашняя Ленінградская), але мясцовыя старажылы называлі яе Белаусаўскай. 1-я Папярэчная вуліца не захавалася.
Новы горад, маючы даволі выгаднае геаграфічнае становішча, на думку сучасніка, «у развазе воднай камунікацыі ракою Сожаю значыць без сумнення надзея да яго распаўсюджвання». З самага пачатку Новая Беліца фармавалася як горад з пярэстым складам насельніцтва па нацыянальнаму, рэлiгiезнаму i сацыяльнаму прызнаку. Колькасць гараджан расла за кошт перасялення сялян з навакольных вёсак.

Акрамя сялян вёскі Сеўрукі, пераселеных сюды ў 1785г., у сакавіку 1791г. 

Аляксандра-Неўская царква была абсталявана ў будынку раскольнічэй царквы мінуўшчыны Пахом’ева манастыра, скасаванага ў 1850 годзе. Асвячэнне Аляксандра-Неўскай царквы адбылося 15 красавіка 1861 гады.

У 1842 годзе ў Новай Беліцы наўзамен згарэлай царквы ў імя Св. Васіля на вуглу 7-й Папярочнай і Шашэйнай вуліц (вуліцы Мечнікава і Ільіча ў цяперашні час не перасякаюцца) была пабудавана Мікольская праваслаўная царква (яе называлі «зімовай», «цёплай т.к. яна абагравалась).  Аляксандра-Неўская царква і Мікольская царква існавалі аж да 1928-1930 гадоў. Лёс жа іх, на жаль, тыповы.

У Мікольскай царквы ў 1928 годзе адкрылі сталовую. Але не вельмі ішлі ў такую ​​сталовую гараджане. Таму неўзабаве царкву знеслі.

У Аляксандра-Неўскай царквы пасля яе закрыцця, прыкладна ў 1929-1930 гадах, зладзілі кіно. У вайну гэта будынак захаваўся, і ў пасляваенныя гады там па-ранейшаму круцілі фільмы. У 60-я гады будынак былога культавага збудавання знеслі і на месцы пабудавалі памяшканне для гомельскага сельскага райвыканкама.

Цяжкасці адчувала насельніцтва Новай Беліцы і з адкрыццём навучальнай установы. У 1788г., калі ішлі падрыхтоўкі да адкрыцця ў Магілёўскай губерні народных вучылішч паводле статуту 5 жніўня 1786г. Новая Беліца не магла даць і 500 рублёў на ўстанову малога народнага вучылішча. Прычына гэтага заключалася ў беднасці гарадской казны, якая фармавалася з падаткаў гараджан, большая частка якіх належала да бедных мяшчан.

Навабеліцкія купцы ўсё ў асноўным належалі да трэцяй ніжняй гільдыі. У 1796 г. у горадзе налічвалася 30 купцоў 3 гільдыі, у 1832 - 32, у 1839 - 57. Звестак па колькасці больш высокіх 2-ой і 1-ай гільдыі за гэтыя гады не было. У 1856 годзе з 53 купцоў 49 адносіліся да 3-яй гільдыі і 4 - да другой. Купцы 3-яй гільдыі маглі мець не больш за 3-х крам. 

Гільдыйскае купецтва засяроджвала ў сваіх руках аптовую гандаль, гандаль па дагаворах і кантрактах, падрады і водкуп. Вінны водкуп як адзін з найбольш даходных артыкулаў таксама часцей за ўсё знаходзіўся ў руках гільдыйскіх купцоў. Акрамя таго, яны выканалі дагаворы на пастаўку арміі і паліцыі прадуктаў харчавання, дроў, фуражу.

Асноўным прыбыткам мяшчан з'яўляліся дробны гандаль і рамяство. Пры гэтым існаваў і шэраг абмежаванняў, не дазвалялі мяшчанам разгарнуць гандлёвую дзейнасць у шырокіх маштабах.

Навабеліцкае купецтва было цесна звязана з Гомелем, так як за ўсю гісторыю павятовага горада не было заснавана ніводнага кірмашу, у той час як у Гомелі іх было некалькі, найбольш буйная з якіх - Троіцкая. Яе абарот складаў ў 1840 годзе 1,2 млн. рублёў.

Для сувязі з Гомелем быў пабудаваны драўляны мост на палях, а потым на плытах праз раку Сож. Ён размяшчаўся ў вусце яра Кіеўскі спуск. Мост з'яўляўся складовай часткай заснаванай ў 1782г. дарогі Вялікія Лукі - Кіеў, якая на працілеглым беразе пралягала спачатку па нізіным участку поймы, перасякала в. Якубоўку, а затым праходзіла праз Новую Беліцу. Дзелавое жыццё Новай Беліцы ажыўлялі пабудаваныя ў 1785г. верфі, размешчаныя на беразе старога рэчышча Сожа, недалёка ад сасновага лесу.

Тут выраблялася будаўніцтва Расійскай чарнаморскай флатыліі, г.зн. галер, «бо памянуць старое плынь ракі Сожа для спуску гэтых вельмі зручна і складае нарачытую прыстань». Адсюль па Сожы і Дняпры сплаўлялі страявы і шчоглавы лес на поўдзень у Кіеў і Крамянчуг.

У цэлым жа жыццё ў Новай Беліцы цякло спакойна і мерна. Па словах Л.Вінаградава, які спасылаецца на архіў Гомельскай гарадской управы. Беліцкай гарадской агульнай думе «часта няма чым было займацца: нярэдка здаралася, што запар некалькі пасяджэнняў не маглі адбыцца за адсутнасцю якіх бы там ні было пытанняў: напрыклад, у студзені 1787г. з чатырох пасяджэнняў 3 не маглі адбыцца, і ў часопісе было запісана: «Такога то ліку сабраліся ў 8 гадзін раніцы, але выслухвання спраў за неўступленнем іх не было, разышліся ў 1 час папаўдні». І далей аўтар працягвае: «У бестурботным, ідылічным гарадку галава Астап Кандрацьеў (і потым Іван Шумскі) і амаль усе галосныя былі непісьменныя.

Габрэйскі кагал быў такі моцны, што беспакарана высек розгамі «адстаўнога майстара шавецкага цэха Баруха Т. За худыя яго ўчынкі». У 1833годзе ў ёй было ўсяго толькі 1908 жыхароў пры 16 крамах і 21 піцейным доме».

Навабеліцы цяжка было сапернічаць з Гомелем, які мае шматвяковую гісторыю і традыцыі. Да таго ж Гомель з'яўляўся прыватным валоданнем такіх уплывовых і багатых дваранскіх родаў як Румянцавы, а затым Паскевічы. І тыя, і іншыя вялікую ўвагу надавалі развіццю горада, аказвалі ўсебаковую фінансавую падтрымку, чаго Новая Беліца не мела. У 1833 годзе генерал-губернатар Хаванскі звяртаўся з просьбай у Сенат аб пераносе павятовага цэнтра з Беліцы ў Гомель: «... у горадзе Беліца казённая прыналежнасць складае каменны правінцыйны магазін, з земскіх павіннасцей драўляная паштовая станцыя і гасцініца, з якіх апошняя прыходзіць у ветхасць, прысутныя месца і астрог змяшчаюцца ў абывацельскіх дамах ... самы горад не мае ў сябе ні таргоў, ні кірмашоў, жыхары гэтага, адны займаюцца хлебапашеством, іншыя набыў сабе пражытак і заробак у аддаленых месцах».

Аднак у просьбе было адмоўлена.

Архіўныя дакументы сведчаць: па стане на 10 лістапада 1823г. насельніцтва Навабеліцы складалі 808 мужчын і 687 жанчын.

Мінула 20 гадоў. Са справаздачы гараднічага накіраванага Магілёўскаму губернатару (1844), відаць: у Навабеліцы 1985 мужчын і 1264 жанчыны. З іх прадстаўнікоў духавенства 6, служачых ваеннага ведамства 33, служачых грамадзянскага ведамства 143, купцоў 53, разначынцаў 17, мяшчан і пасадскіх людзей 2036, дваравых 74, замежнікаў 8.
У горадзе было 328 дамоў, і толькі адзін з іх быў каменны. Навабеліца і яе наваколлі мелі 12 вуліц і завулкаў небрукаваных, 2 плошчы, 13 калодзежаў, 160 агародаў, тры могілкі.

Жыхары Навабеліцы мелі магчымасць праводзіць вольны час у 10 піцейных дамах, адной карчме, набываць неабходныя тавары ў 22 невялікіх крамах. Горад меў 12 закройшчыкаў, 10 швачак, 5 кавалёў, 2 калесніка, 30 цесляроў, 2 столяра і 24 печніка і інш. У 1843 годзе на харчовыя мэты ў Навабеліцы было забіта 193 быка і каровы, 78 бараноў, 203 цяля.

У Навабеліце працавала трохкласнае павятовае вучылішча і прыхадское вучылішча. Павятовае вучылішча наведваў 71 вучань, настаўнікаў было 4. 15 вучняў атрымлівалі веды ў прыходскім вучылішчы. Іх вучыў адзін настаўнік.

Функцыянавала гарадская бальніца. Два лекары на працягу года аказвалі дапамогу амаль 200 хворым.

У Навабеліцы не было ніводнага прамысловага прадпрыемства.

Гадавы даход горада ў 1843г. складаў 1065 рублёў. Гэта былі зборы з купецкіх капіталаў, падаткі на ворныя і сенакосныя ўгоддзі, віна-піцейныя зборы і г.д.

У тым жа 1843г. ўтрыманне паліцыі і пажарнай каманды каштавала Навабеліцы 1456 рублёў.

Пачатак 50-х гадоў 19 стагоддзя было звязана са змяненнем статуса горада Новая Беліца. 25 верасня 1852 года імператар Мікалай Паўлавіч падпісаў указ аб пераводзе павятовай адміністрацыі з Новай Беліцы ў Гомель і аб прызначэнні Новай Беліцы пазаштатным горадам. 15 сакавіка 1854 года Новая Беліца была далучана да Гомеля ў выглядзе прадмесця. Імператар саступіў жаданню І. Ф. Паскевіча і задаволіў яго настойлівую просьбу.

Цікавае і заканамернае пытанне - чаму граф і святлейшы князь Варшаўскі Іван Фёдаравіч Паскевіч, у адрозненне ад графа П.А.Румянцева, жадаў прысутнасці ў Гомелі павятовай адміністрацыі? Адказ можа быць наступным. Графам Румянцавым мястэчка належала цалкам, яны былі ў ім паўнапраўнымі гаспадарамі. І. Ф. Паскевіч валодаў толькі той часткай (большай) Гомеля, якая размяшчалася па правы бок Санкт-Пецярбургскай дарогі. Меншая, левая ад дарогі, частка мястэчка знаходзілася ў падпарадкаванні ваенна-інжынернага начальства.
Гэта была, па сутнасці, безгаспадарная частка Гомеля, закінутая і недагледжаная ў параўнанні з княжацкай часткай, пададзенай з пышнасцю, якая адрознівалася чысцінёй і парадкам. Такі кантраст відавочна не ладзіў фельдмаршала, любімца імператара. Гэтым і тлумачыцца хадайніцтва І.Ф.Паскевіча да Мікалая Першага аб прызначэнні Гомеля павятовым цэнтрам. Прысутнасць павятовай адміністрацыі гарантавала не толькі парадак ва ўсім горадзе, але і значнае фінансаванне Гомеля з казны. Імператар Мікалай Паўлавіч умілажаліўся І.Ф. Паскевіча яшчэ некалькі разоў. Не толькі наведваннем ім сядзібы графа і святлейшага князя тройчы - у 1840, 1845 і 1851 гадах, але і пракладкай праз Гомель і Новую Беліцу Пецярбургска - Кіеўскага (1850г.) шашы і тэлеграфнай лініі Пецярбург - Севастопаль (1850г.).

Пракладка шашы і будаўніцтва ў сувязі гэтым дыхтоўнага драўлянага маста праз раку Сож (1857г.) абумовіла з'яўленне і развіццё навабеліцкай прамысловасці.

Вялікую ролю ў далейшым развіцці Новай Беліцы згуляла пракладка праз Гомель і Новую Беліцу лініі Лібава-Роменскай чыгункі (1873г.). Гомель і Навабеліцу злучыў чыгуначны мост (1873г.). У 1874 быў адкрыты рух па лініі Гомель - Ромны. У 1888 годзе праз Навабеліцу прайшла галінка Палескай чыгункі на Бранск. Пабудаваны вакзал станцыі Навабеліца. Усё гэта актывізавала сацыяльна-эканамічнае развіццё рэгіёну, якое выявілася ў істотным росце колькасці прамысловых і рамесных прадпрыемстваў.

У 70-х гадах у Навабеліцы было 4 крупадзёркі і 4 вятракі. Уладальнікамі крупадзёрак былі мяшчане Навумаў Гаўрыіл, Палякоў Міхаіл, Сакалоў Іван і Тускавой Мацвей. Самай буйнай з іх была крупадзёрка Навумава Гаўрыіла, валавы даход якой у 1881г. складаў 1200 рублёў.

У 1874 годзе пачаў працаваць крупчасты завод Моўша Шэндэрава. У 1881г. на ім працавала 3 майстры, 10 пастаянных рабочых. Валавы даход у названым годзе склаў 11250 рублёў.

 У 1879 годзе ў Навабеліцы была адкрыта запалкавая фабрыка купца Нікешіна Аляксея, сталая пасля вядомай пад назвай «Везувій». У 1881 годзе на ёй працавала 9 пастаянных рабочых і 1 майстар, валавы даход складаў 1290 рублёў.

Мясцовыя прадпрымальнікі займаліся ў асноўным лесанарыхтоўкай і дрэваапрацоўкай.

У 1897г. у Нова Беліцы пражывала 2957 жыхароў. Жылы масіў складаўся з 405 двароў, якія размясціліся на 20-ці вуліцах. У пачатку 20 ст. працавалі паштова-тэлеграфнае аддзяленне, вакзал, жаночае і мужчынскае парафіяльныя вучылішча, праваслаўныя Нікольская і Аляксандра-Неўская царквы, тры габрэйскіх малітоўных дома і габрэйскія могілкі, стараверская малельня, казённы вінны склад.
Новая Беліца займала плошчу ў 234 2/3 дзесяціны зямлі. На беразе ракі размяшчалася прыстань, на якой, напрыклад у 1910 годзе было загружана на ўсе віды транспарту (паравыя, непаравыя суда і плыты) 270575 пудов на 172.250 рублёў. Яны адпраўляліся ўніз па рацэ на Кіеў. У той жа час было разгружана 207200 пудоў на 244.860 рублёў. Паміж Беліцай і Гомелем існавала паведамленне на рамізніках. Плата за праезд у адзін бок складала 40 капеек у экіпажы на гумовых шынах. 30 капеек - у экіпажах на звычайным хаду.

У 1910г. запалкавую фабрыку пад назвай «Везувій», якая мела 345 рабочых набывае новы гаспадар - Вітэнберг, эстонец па нацыянальнасці. У гэты ж час (1910 - 1911 гады) у Новай Беліцы існавалі таксама лесапільны завод купца Я.В.Бройтмана (71 рабочы), лесапільны завод гандлёвага дома А.Ш.Бройтмана, лесапільны завод Марголіна (90 рабочых). Гэтыя тры прадпрыемства з'явіліся, па ўсёй бачнасці, у самым канцы 19 або пачатку 20 стагоддзя.

У пачатку 20 стагоддзя ў Новай Беліцы існавалі гарадскія бойні.

У 1911 годзе ў Навабеліцы было 484 драўляных, 6 каменных і 10 змешаных дамоў.

З'яўленне запалкавай фабрыкі і лесазаводаў патрабавала прыцягненне з боку працоўнай сілы, за чым з непазбежнасцю рушыла ўслед пашырэнне межаў мястэчка. У канцы 19 стагоддзя ў Новай Беліцы з'яўляецца Слабадская вуліца, якая атрымала назву па рабочай слабодцы, дзе жылі рабочыя запалкавай фабрыкі. У першай дзесяцігодке 20 стагоддзя з'яўляецца яшчэ адна вуліца – Самаволка. Назва Самаволка звязана з тым, што людзі сяліліся тут самавольна, не пытаючыся ні ў каго дазволу, прыцягнутыя магчымасцю заробку на лесазаводах, у прыватнасці, на лесазаводзе Шура і Лівянта, які ўзнік пасля 1911 года.

На мяжы 19 і 20 стагоддзяў, такім чынам, Новая Беліца павольна, але няўхільна расла і пашыралася, цалкам апраўдваючы свой неафіцыйны статус мястэчка, хоць лічылася толькі прыгарадам Гомеля.

Па сведчанні Ф.А.Жудро, I.А.Сярбова і Д.I.Даўгалла, аўтараў нарысу «Горад Гомель» (1911 год), Новая Беліца ўяўляла сабой тыповае беларускае мястэчка. Сухое, здаровае месца, блізкасць сасновага лесу і вялікага жывапіснага возера, мела шмат рыбы, спрыялі таму, што ў летні час у Новай Беліцы жыло вельмі шмат гомельскіх дачнікаў.
Здавалася б, што 1914 і наступныя гады не толькі парушаць спакойны, мерны рытм правінцыйнага навабеліцкага жыцця, але і прыпыняць развіццё мястэчка. Так павінна быць па логіцы рэчаў. Аднак 1914 - 1916 гады, цяжкі для краіны час першай сусветнай вайны і рэвалюцыі, з'явіліся для Новай Беліцы гадамі яе далейшага росту ўшыр.

Новая Беліца, як прадмесце Гомеля, з самага пачатку першай сусветнай вайны пачала набываць рысы прыфрантавога горада ці, хутчэй, гарады блізкага тылу. У Гомелі пачаліся падрыхтоўчыя працы для прыёму і размяшчэння параненых, для рассялення бежанцаў. У Гомелі быў заснаваны дабрачынны патрыятычны фонд у дапамогу фронту, заснаваны па ініцыятыве гомельскай княгіні Ірыны Іванаўны Паскевіч. Гаспадыня горада фактычна фінансавала будаўніцтва дыхтоўнага цаглянага гошпіталя паблізу княскага парку над Сожам. Аднак параненыя сталі прыбываць у Гомель адразу і ў вялікай колькасці. 

У 1879 годзе ў Навабеліцы была адкрыта запалкавая фабрыка купца Нікешіна Аляксея, сталая пасля вядомай пад назвай «Везувій». У 1881 годзе на ёй працавала 9 пастаянных рабочых і 1 майстар, валавы даход складаў 1290 рублёў.

Мясцовыя прадпрымальнікі займаліся ў асноўным лесанарыхтоўкай і дрэваапрацоўкай.

У 1897г. у Нова Беліцы пражывала 2957 жыхароў. Жылы масіў складаўся з 405 двароў, якія размясціліся на 20-ці вуліцах. У пачатку 20 ст. працавалі паштова-тэлеграфнае аддзяленне, вакзал, жаночае і мужчынскае парафіяльныя вучылішча, праваслаўныя Нікольская і Аляксандра-Неўская царквы, тры габрэйскіх малітоўных дома і габрэйскія могілкі, стараверская малельня, казённы вінны склад.
Новая Беліца займала плошчу ў 234 2/3 дзесяціны зямлі. На беразе ракі размяшчалася прыстань, на якой, напрыклад у 1910 годзе было загружана на ўсе віды транспарту (паравыя, непаравыя суда і плыты) 270575 пудов на 172.250 рублёў. Яны адпраўляліся ўніз па рацэ на Кіеў. У той жа час было разгружана 207200 пудоў на 244.860 рублёў. Паміж Беліцай і Гомелем існавала паведамленне на рамізніках. Плата за праезд у адзін бок складала 40 капеек у экіпажы на гумовых шынах. 30 капеек - у экіпажах на звычайным хаду.

У 1910г. запалкавую фабрыку пад назвай «Везувій», якая мела 345 рабочых набывае новы гаспадар - Вітэнберг, эстонец па нацыянальнасці. У гэты ж час (1910 - 1911 гады) у Новай Беліцы існавалі таксама лесапільны завод купца Я.В.Бройтмана (71 рабочы), лесапільны завод гандлёвага дома А.Ш.Бройтмана, лесапільны завод Марголіна (90 рабочых). Гэтыя тры прадпрыемства з'явіліся, па ўсёй бачнасці, у самым канцы 19 або пачатку 20 стагоддзя.

У пачатку 20 стагоддзя ў Новай Беліцы існавалі гарадскія бойні.

У 1911 годзе ў Навабеліцы было 484 драўляных, 6 каменных і 10 змешаных дамоў.

З'яўленне запалкавай фабрыкі і лесазаводаў патрабавала прыцягненне з боку працоўнай сілы, за чым з непазбежнасцю рушыла ўслед пашырэнне межаў мястэчка. У канцы 19 стагоддзя ў Новай Беліцы з'яўляецца Слабадская вуліца, якая атрымала назву па рабочай слабодцы, дзе жылі рабочыя запалкавай фабрыкі. У першай дзесяцігодке 20 стагоддзя з'яўляецца яшчэ адна вуліца – Самаволка. Назва Самаволка звязана з тым, што людзі сяліліся тут самавольна, не пытаючыся ні ў каго дазволу, прыцягнутыя магчымасцю заробку на лесазаводах, у прыватнасці, на лесазаводзе Шура і Лівянта, які ўзнік пасля 1911 года.

На мяжы 19 і 20 стагоддзяў, такім чынам, Новая Беліца павольна, але няўхільна расла і пашыралася, цалкам апраўдваючы свой неафіцыйны статус мястэчка, хоць лічылася толькі прыгарадам Гомеля.

Па сведчанні Ф.А.Жудро, I.А.Сярбова і Д.I.Даўгалла, аўтараў нарысу «Горад Гомель» (1911 год), Новая Беліца ўяўляла сабой тыповае беларускае мястэчка. Сухое, здаровае месца, блізкасць сасновага лесу і вялікага жывапіснага возера, мела шмат рыбы, спрыялі таму, што ў летні час у Новай Беліцы жыло вельмі шмат гомельскіх дачнікаў.
Здавалася б, што 1914 і наступныя гады не толькі парушаць спакойны, мерны рытм правінцыйнага навабеліцкага жыцця, але і прыпыняць развіццё мястэчка. Так павінна быць па логіцы рэчаў. Аднак 1914 - 1916 гады, цяжкі для краіны час першай сусветнай вайны і рэвалюцыі, з'явіліся для Новай Беліцы гадамі яе далейшага росту ўшыр.

Новая Беліца, як прадмесце Гомеля, з самага пачатку першай сусветнай вайны пачала набываць рысы прыфрантавога горада ці, хутчэй, гарады блізкага тылу. У Гомелі пачаліся падрыхтоўчыя працы для прыёму і размяшчэння параненых, для рассялення бежанцаў. У Гомелі быў заснаваны дабрачынны патрыятычны фонд у дапамогу фронту, заснаваны па ініцыятыве гомельскай княгіні Ірыны Іванаўны Паскевіч. Гаспадыня горада фактычна фінансавала будаўніцтва дыхтоўнага цаглянага гошпіталя паблізу княскага парку над Сожам. Аднак параненыя сталі прыбываць у Гомель адразу і ў вялікай колькасці.